جشن مهرگان در روز شانزدهم مهرماه (مطابق با تقویم خورشیدی) برگزار می‌شود و در برخی منابع آمده که این جشن به مدت ۶ روز به طول می‌انجامید. این جشن با فرا رسیدن پاییز، زمانی که برداشت محصولات انجام می‌شد، برپا می‌شد.
مردم در این جشن لباس‌های نو و رنگارنگ می‌پوشند و سفره‌ای به نام “مهرگان” پهن می‌کنند. بر روی این سفره خوراکی‌های متنوعی مانند انار، سیب، انگور، آجیل و گندم قرار می‌گیرد. همچنین در این جشن، افراد با هم دیدار می‌کنند و هدایایی میان همدیگر رد و بدل می‌شود.
مهرگان علاوه بر وجه مذهبی و اسطوره‌ای، ریشه در کشاورزی و تغییرات فصلی دارد. این جشن نمادی از همبستگی و تعاون در جامعه کشاورزی ایرانیان باستان بود و احترام به طبیعت و همکاری میان انسان‌ها را یادآور می‌شد.
جشن مهرگان به روایت‌هایی مربوط به پیروزی فریدون بر ضحاک نیز گره خورده است. به باور بسیاری از ایرانیان، این جشن نماد پیروزی حق بر باطل و عدالت بر ظلم است.
این جشن کهن به مرور زمان در ایران کم‌رنگ شده اما همچنان در برخی نقاط و به‌ویژه توسط زرتشتیان جشن گرفته می‌شود و بخشی از میراث فرهنگی ایران به شمار می‌رود.
موسیقی مهرگان یکی از بخش‌های مهم و جذاب این جشن باستانی بوده است. موسیقی در جشن مهرگان نه تنها به عنوان یک عنصر سرگرمی، بلکه به عنوان نمادی از شادی و ارتباط معنوی با طبیعت و خدایان در نظر گرفته می‌شده است. در این جشن، موسیقی به همراه رقص و آواز، فضای شاد و پرطراوتی ایجاد می‌کرد که افراد را به یکدیگر نزدیک‌تر می‌ساخت.
ویژگی‌های موسیقی مهرگان:
موسیقی مهرگان ویژگی های منحصر بفردی دارد که شیفتگان موسیقی اصیل و غنی را مجذوب خود می کند.
- موسیقی سنتی و محلی:
در جشن مهرگان، از موسیقی‌های سنتی و محلی استفاده می‌شده که عمدتاً شامل سازهایی مثل تنبور، نی، دف و دایره بوده است. این سازها به دلیل ریتم‌های شاد و هماهنگ با رقص و آواز، فضای جشن را پر انرژی و پرتحرک می‌کردند.
- آوازهای شکرگزاری:
بخش دیگری از موسیقی مهرگان شامل آوازهایی بود که در مدح مهر (خورشید) و همچنین شکرگزاری برای برداشت محصول خوانده می‌شد. این آوازها اغلب همراه با متن‌های عرفانی و مذهبی بود که با موسیقی هم‌نوازی می‌شدند.
- نقش دف و سازهای کوبه‌ای:
دف و دیگر سازهای کوبه‌ای در موسیقی مهرگان اهمیت زیادی داشتند. این سازها، با ایجاد ریتم‌های پرشور و هیجان‌انگیز، افراد را به رقص و پایکوبی در جشن وامی‌داشتند. صدای کوبه‌ای دف‌ها به نوعی انرژی مثبت و شور و نشاط را در میان جمعیت منتقل می‌کرد.
- رقص و موسیقی همزمان:
موسیقی مهرگان به‌طور معمول با رقص‌های گروهی همراه بود. افراد در حالی که دست در دست هم داشتند، به صورت حلقه‌ای به دور هم می‌رقصیدند و موسیقی نواخته می‌شد. این رقص‌ها به عنوان نمادی از اتحاد و همبستگی در جامعه به شمار می‌رفت.
سازها و ابزارهای موسیقی مرسوم:
در مهرگان سازهایی مثل چنگ، تنبور، بربط و نی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این سازها با توجه به طبیعت آرام و شادی‌آور مهرگان، آهنگ‌هایی با تم‌های ملایم و شورانگیز می‌نواختند.
در مجموع، موسیقی مهرگان بخشی حیاتی از این جشن بوده و همواره به عنوان یک وسیله برای ابراز شادی، شکرگزاری و ارتباط با سنت‌ها و باورهای کهن استفاده می‌شده است.