به گزارش افق امروز محمد حیدری، کوهنورد آبدانانی و عاشق تاریخ و طبیعت، در سفری به شهرستان شوش و دیدن کاخ آپادانا در دهه ۷۰ هجری خورشیدی، متوجه شباهت معنادار سنگ‌های به‌کار رفته در ستون‌های این بنای هخامنشی با صخره‌های کبیرکوه شد.
این شباهت انگیزه‌ای شد تا او مسیر تحقیقات تاریخی و میدانی گسترده‌ای را آغاز کند که سرانجام به کشف معدن سنگ‌های باستانی در کبیرکوه انجامید.
آغاز تحقیقات؛ پیوند کبیرکوه و مصالح آپادانا
محمد حیدری در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا، درباره انگیزه این کشف تاریخی توضیح داد در سفرم به شوش و دیدن کاخ آپادانا، شباهت بارز سنگ‌های ستون‌های کاخ با جنس صخره‌های کبیرکوه ذهن مرا مشغول کرد و با تلاش فراوان و مطالعات میدانی، شواهدی از این پیوند پیدا کردم و بررسی‌های خود را با کمک منابع علمی و همکاری کارشناسان میراث فرهنگی ادامه دادم.
وی افزود: سال‌ها پژوهش‌های گوناگونی برای شناسایی محل معادن سنگی به کار رفته در ساخت این کاخ بزرگ انجام شده بود، اما به دلیل نبود سنگ مناسب یا معادن در شهرستان شوش، نتیجه‌ای حاصل نشده بود.
اشاره تاریخی به «ابیرادوش»؛ سرنخی کلیدی
حیدری در بخشی از تحقیقات خود به نوشته‌ای از داریوش در سنگ نوشته یادبود کاخ آپادانا اشاره کرد، که در آن به منطقه‌ای با نام «ابیرادوش» به عنوان محل تأمین سنگ‌ها اشاره شده است. این سنگ نوشته سرنخی کلیدی بود که حیدری را به جست وجو در قلمرو کبیرکوه و دامنه‌های آبدانان سوق داد.
وی ادامه داد: شباهت میان سنگ‌های آپادانا و صخره‌های کبیرکوه ما را بر آن داشت تا با عزمی راسخ و همراهی گروهی از کوهنوردان حرفه‌ای، به کندوکاو معادن سنگ در کبیرکوه بپردازیم. کوشش‌های ما سرانجام به کشف نخستین معدن سنگ در ضلع شمالی آبدانان، همراه با شیارها و آثار متعدد برش سنگی انجامید و این شواهد به وضوح ثابت کرد که «ابیرادوش» در سنگ نوشته هخامنشی همان آبدانان باستانی است.
تکمیل کشف؛ معدن‌های دوم و سوم
حیدری توضیح داد که در جست وجوی مستمر، موفق شدند معادن دیگری نیز در همان نواحی کشف کنند.
وی اظهار کرد با یافتن معادن دوم و سوم و بررسی‌های عمیق‌تر، مطمئن شدیم که کبیرکوه آبدانان منطقه‌ای است که داریوش به آن اشاره داشته؛ منطقه‌ای که سنگ‌های آپادانای شوش را تأمین کرده است.
یافته‌های علمی و تاریخی
لقمان احمدزاده، مدیر پروژه شناسایی معدن سنگ کاخ هخامنشی کبیرکوه آبدانان، در بازدید از این معادن گفت که شیارهای کنده‌شده و قطعه‌های جداشده از صخره‌های کبیرکوه نشان‌دهنده فرآوری و انتقال سنگ‌ها به شوش برای ساخت کاخ آپادانا است. برخی قسمت‌های سنگ به دلیل ناخالصی رها شده، اما سایر سنگ‌ها کاملاً در ساخت این کاخ باشکوه استفاده شده‌اند.
تأیید اصالت معدن سنگ توسط میراث فرهنگی
امین طاهری، مدیر اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آبدانان، با اشاره به اهمیت این کشف تاریخی و فرهنگی گفت: اصالت این کشف تاریخی توسط کارشناسان برجسته میراث فرهنگی کشور تأیید شده و همچنین نوع، شکل و جنس سنگ‌های برش داده شده از معدن کبیرکوه با نمونه‌های استفاده شده در ستون‌های آپادانای داریوش تطبیق کامل دارد.
وی افزود: این کشف به دلیل اهمیت بالای تاریخی و علمی، توسط «محمدابراهیم زارعی»، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی کشور و «لقمان احمدزاده شوهانی» مدیر شناسایی و کاوش استوانه‌های سنگی کبیرکوه، مورد بررسی تخصصی قرار گرفته و اصالت موضوع تأیید شده است.
حل معمای تاریخی؛ فرایند انتقال سنگ‌ها در دوران هخامنشی
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز اظهار کرد: داریوش در کتیبه بنیاد کاخ آپادانا برای نخستین بار محل تأمین سنگ‌ها را با نام «ابیرادوش» مشخص کرده بود، اما محل دقیق این معدن یک معما باقی مانده بود و کشف این معادن در کبیرکوه می‌تواند این معما را حل کند و اطلاعات ارزشمندی درباره شبکه‌های حمل‌ونقل، مدیریت منابع و فناوری‌های سنگ‌تراشی دوره هخامنشی در اختیار ما قرار دهد.
شکوه آپادانا؛ نمای معماری هخامنشی
کاخ آپادانا یکی از مهم‌ترین سازه‌های فرهنگی و سلطنتی دوره هخامنشی است که به دستور داریوش بزرگ ساخته شد، این کاخ که محل اقامت زمستانی شاهان هخامنشی بوده، دارای ستون‌های بلند، تالارهای باشکوه و نقش‌برجسته‌های سلطنتی است که عظمت هنر معماری ایران باستان را به نمایش می‌گذارد.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری جمعه گذشته با اشاره به سنگ نوشته یادبود بنیاد کاخ آپادانا در شوش، گفته بود که داریوش بزرگ در این کتیبه به محل تأمین سنگ‌های استفاده‌شده در این کاخ با نام «ابیرادوش» اشاره کرده است، اما محل دقیق این معدن تاکنون ناشناخته مانده بود.
«محمدابراهیم زارعی» گفت: کشف معادن در دامنه‌های کبیرکوه در آبدانان می‌تواند این معمای تاریخی دو هزارساله را حل کند. این کشف نه تنها پنجره‌ای نو به فرایندهای ساخت و تأمین مصالح در امپراتوری هخامنشی می‌گشاید، بلکه می‌تواند به بازنگری در شبکه‌های حمل‌ونقل، مدیریت منابع و فناوری‌های سنگ‌تراشی دوران باستان کمک کند.
وی افزود: یکی از مهم‌ترین سازه‌های محوطه شوش، کاخ آپادانا است که در دوره هخامنشی و به دستور داریوش بزرگ ساخته شد و این کاخ که محل اقامت زمستانی شاهان هخامنشی بود، دارای ستون‌های بلند، تالارهای باشکوه و نقش‌برجسته‌های سلطنتی است که هنر و عظمت معماری هخامنشی را به نمایش می‌گذارد.
اهمیت تاریخی ایلام؛ میزبان کبیرکوه
کشف معدن کبیرکوه، به استان ایلام وجهه‌ای تازه در تاریخ ایران باستان بخشیده است، این استان با یک هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی ثبت شده، از جمله ۷۳۷ اثر تاریخی، نقش کلیدی در تمدن ایران ایفا می‌کند و اکنون با این کشف، یکی از معماهای هخامنشی را حل کرده است.
این دستاورد تاریخی نه‌تنها شکوه پشت پرده کاخ‌های هخامنشی را آشکار کرد، بلکه خرد جمعی و تلاش مداوم محققان ایرانی را به جهانیان اثبات کرد.
ایلام به عنوان بخش اصلی «تمدن ایلام باستان» در همسایگی «میان‌رودان» عراق (بین النهرین) از کهن‌ترین استان‌های ایران به شمار می‌رود و وجود ۷۳۷ اثر تاریخی کشف شده و صدها اثر کشف نشده در آن گواه پیشینه سترگ این دیار در تاریخ و تمدن ایران است.