به گزارش افق امروز، در دنیای امروز که موج تکنولوژی و رسانه‌های دیجیتال با شتابی سرسام‌آور در حال پیشروی است، کتاب‌ها همچنان به‌عنوان گنجینه‌ای بی‌پایان از دانش و فرهنگ در دسترس بشر قرار دارند. در میان این تحولات، روز کتاب و کتابخوانی همچون نوری است که بر اهمیت مطالعه و ارزش کتاب در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها می‌تابد. این روز فرصتی است برای بازنگری در جایگاه کتاب در دنیای مدرن و یادآوریِ نقش آن در تربیت ذهن و تعالی روح.
در این گزارش، به مناسبت روز کتاب و کتابخوانی، خواهیم کاوید تا دریابیم این روز چه اهمیتی دارد و چه چالش‌هایی بر سر راه گسترش فرهنگ کتابخوانی در جامعه ما وجود دارد.
روز کتاب و کتابخوانی: تاریخچه و مفهوم
روز کتاب و کتابخوانی، هر ساله در تاریخ ۲۴ آبان‌ماه در ایران برگزار می‌شود؛ روزی که به‌عنوان فرصتی گران‌بها برای ترویج فرهنگ کتابخوانی و افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت مطالعه در زندگی فردی و اجتماعی شناخته می‌شود. این روز، که در تقویم ملی ایران با نام “روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار” ثبت شده، هدفی فراتر از یادآوری اهمیت کتاب‌ها دارد: تلاشی است برای جلب توجه جامعه به نقش برجسته‌ای که کتاب و مطالعه در تعالی روح و ذهن انسان ایفا می‌کنند.
ابتکار برگزاری این روز ابتدا از سوی کتابخانه‌های عمومی کشور مطرح شد و به سرعت به یک رویداد ملی تبدیل گردید. روز کتاب و کتابخوانی فرصتی است برای گرامیداشتِ نه‌تنها خود کتاب، بلکه همه کسانی که در عرصه فرهنگ و دانش فعالیت می‌کنند؛ از نویسندگان و مترجمان گرفته تا کتابداران و ناشران. در این روز، در سراسر کشور، برنامه‌ها و فعالیت‌های متنوعی برگزار می‌شود که همگان را به‌سوی دنیای کتاب‌ها دعوت می‌کند؛ از رونمایی کتاب‌های تازه‌چاپ‌شده و برگزاری نشست‌های کتابخوانی گرفته تا معرفی نویسندگان بزرگ و آثار برجسته‌ای که همچنان در ذهن‌ها و دل‌ها جای دارند.
این رویداد فرهنگی، بیش از یک روز خاص در تقویم است؛ به‌واقع، روز کتابخوانی فرصتی است برای بازآفرینی ارتباط میان انسان و کتاب، فرصتی برای یادآوری این نکته که کتاب همچنان بزرگ‌ترین و همیشگی‌ترین میراث بشری است.
اهمیت کتاب و کتابخوانی در توسعه فردی و اجتماعی
کتاب‌ها همچنان به‌عنوان ارجمندترین و پایدارترین منبع انتقال دانش و فرهنگ بشری شناخته می‌شوند. این گنجینه‌های کاغذی، به‌ویژه در حوزه‌های علمی، فلسفی و ادبی، دریچه‌هایی نو به سوی دنیای تازه‌ای از تفکر و آگاهی می‌گشایند. در دنیای امروز که سیلاب اطلاعات با شتابی بی‌وقفه در جریان است، مطالعه کتاب‌ها به‌عنوان راهکاری مؤثر برای به‌روز نگه داشتن ذهن و افزایش دانش عمومی، می‌تواند همچون سکوی پرشی باشد برای جستن در دل این سیلاب، به‌ویژه زمانی که تحولات به سرعت در حال شکل‌گیری و تغییر هستند.
کتابخوانی نه‌تنها در رشد و تعالی فردی نقش اساسی ایفا می‌کند، بلکه در توسعه اجتماعی نیز نقشی بنیادین دارد. در جوامعی که فرهنگ کتابخوانی در میان مردم رواج یافته است، مشارکت در فرآیندهای اجتماعی و فرهنگی افزایشی چشمگیر دارد. کتاب‌ها علاوه بر اینکه دریچه‌ای به سوی دنیای اندیشه و علم می‌گشایند، به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای ارتقاء تفکر انتقادی و گشودن فضاهایی برای گفت‌وگو و تبادل نظر عمل می‌کنند. در چنین جوامعی، افراد به‌جای تکیه بر اطلاعات سطحی و مقطعی، می‌آموزند که چگونه اندیشه‌های پیچیده و چندلایه را درک کنند و با یکدیگر در گفت‌وگویی سازنده به اشتراک بگذارند.
در نهایت، جامعه‌ای که کتابخوان باشد، جامعه‌ای است که در پی ارتقاء آگاهی عمومی و گسترش فرهنگ است؛ جامعه‌ای که با تکیه بر کتاب‌ها، ذهن‌ها را پرورش می‌دهد و به ارتقای سطح فرهنگی و اجتماعی خود می‌پردازد.
چالش‌های موجود در فرهنگ کتابخوانی
با وجود آنکه کتاب و کتابخوانی همچنان از اهمیت والایی برخوردار است، متأسفانه در بسیاری از جوامع، از جمله در ایران، این فرهنگ با چالش‌های گوناگونی دست به گریبان است. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، پایین بودن سرانه مطالعه در کشور است. بسیاری از افراد به دلایل مختلف همچون کمبود وقت، فشارهای اقتصادی و دسترسی محدود به منابع کتابی، تمایل کمتری به مطالعه دارند. در واقع، مشغله‌های روزمره و مشکلات مالی، غالباً افراد را از دنیای کتاب‌ها و دانش دور می‌کند و مطالعه به یک امر فرعی تبدیل می‌شود.
افزون بر این، گسترش سریع رسانه‌های دیجیتال و فضای مجازی نیز عامل دیگری است که موجب تغییر نگرش نسل جدید نسبت به کتاب و مطالعه شده است. جوانان به جای استفاده از وقت خود برای خواندن کتاب‌ها، بیشتر به سمت اینترنت و شبکه‌های اجتماعی کشیده می‌شوند و در آنجا وقت می‌گذرانند. این تحولات دیجیتالی، علی‌رغم تمام مزایای خود، سبب شده است که فضای فیزیکی کتابخوانی به حاشیه رانده شود و علاقه به مطالعه کتاب‌های چاپی کاهش یابد. رسانه‌های دیجیتال، به‌ویژه در دوران کنونی، در دسترس بودن اطلاعات را آسان‌تر کرده‌اند، اما این اطلاعات اغلب سطحی و گاه پراکنده هستند و به جای تعمیق فکر و گسترش دیدگاه‌های فردی، بیشتر جنبه تفریحی و لحظه‌ای دارند.
این تغییرات موجب شده‌اند که فرهنگ کتابخوانی به‌تدریج تحت تاثیر قرار گیرد و در کنار دیگر سرگرمی‌های دیجیتال، اهمیت مطالعه کتاب به شکلی کمرنگ‌تر نمایان شود. در نتیجه، نسل‌های جدید بیشتر به دنبال جذابیت‌های فوری و دسترسی‌های سریع هستند و این موضوع تهدیدی جدی برای تداوم فرهنگ غنی کتابخوانی به شمار می‌آید.
راهکارهایی برای تقویت فرهنگ کتابخوانی
برای تقویت فرهنگ کتابخوانی و افزایش میزان مطالعه در جامعه، لازم است که مجموعه‌ای از اقدامات فرهنگی، آموزشی و اجتماعی به‌طور همزمان و هماهنگ انجام گیرد. نخستین قدم در این مسیر، ترویج اهمیت مطالعه در خانواده‌ها و مدارس است. خانواده‌ها باید به‌عنوان نخستین نهاد تربیتی، به فرزندان خود عادت به مطالعه را بیاموزند و محیطی آرام و دلچسب برای کتابخوانی در خانه فراهم کنند. معلمان نیز در مدارس نقشی حیاتی دارند؛ آنان می‌توانند با معرفی کتاب‌های مفید و جذاب، دانش‌آموزان را به دنیای کتاب‌ها وارد کرده و روحیه‌ی کنجکاوی و جست‌وجوگری را در آن‌ها پرورش دهند.
در کنار این تلاش‌های فردی، دولت و نهادهای فرهنگی باید برنامه‌های گسترده‌ای را برای دسترسی آسان‌تر به کتاب‌ها و منابع مطالعه فراهم کنند. ایجاد کتابخانه‌های عمومی در محله‌ها و مناطق مختلف، نه تنها دسترسی مردم را به کتاب‌ها راحت‌تر می‌کند، بلکه فرصتی برای برگزاری جلسات کتابخوانی و بحث‌های علمی و فرهنگی فراهم می‌آورد. علاوه بر این، ارائه تخفیف‌های ویژه برای خرید کتاب و برگزاری نمایشگاه‌های کتاب می‌تواند افراد را به خرید کتاب‌های بیشتر و آشنایی با نویسندگان جدید تشویق کند. حمایت از نویسندگان و ناشران، به ویژه ناشران مستقل، می‌تواند به تولید آثار با کیفیت و متنوع کمک کند و فضای فرهنگی جامعه را غنی‌تر سازد.
از سوی دیگر، در دنیای امروز، فناوری‌های نوین نیز می‌توانند نقش مهمی در ترویج کتابخوانی ایفا کنند. کتاب‌های الکترونیکی و کتاب‌های صوتی، ابزارهایی هستند که به راحتی در دسترس عموم قرار دارند و می‌توانند تجربه‌ی مطالعه را برای کسانی که به دلایل مختلف از جمله کمبود وقت یا دسترسی محدود به کتاب‌های چاپی، به‌سختی به کتاب‌ها دست می‌یابند، تسهیل کنند. این ابزارهای نوین به‌ویژه برای افرادی که به‌طور مداوم در سفر هستند یا کسانی که به دلیل شرایط خاص نمی‌توانند کتاب‌های فیزیکی را حمل کنند، بسیار مفید و کارآمد هستند.
استفاده از این فناوری‌ها، علاوه بر گسترش دسترسی به کتاب‌ها، می‌تواند در جذب مخاطبان جدید و به ویژه نسل جوان مؤثر باشد. به این ترتیب، همزمان با حفظ و تقویت فرهنگ کتابخوانی سنتی، می‌توان به سمت استفاده از روش‌های مدرن‌تر نیز حرکت کرد و تجربه‌ی کتابخوانی را برای افراد جذاب‌تر و قابل دسترس‌تر ساخت.
این مجموعه اقدامات، در کنار یکدیگر، می‌تواند به ایجاد بستری مساعد برای گسترش فرهنگ کتابخوانی و تحول در سطح آگاهی عمومی کمک کند. در نهایت، فرهنگ کتابخوانی نه‌تنها به تقویت فردی افراد کمک می‌کند، بلکه به رشد و تعالی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، منتهی خواهد شد.