به گزارش افق امروز; رهبر معظم انقلاب در مراسم اعطای حکم تنفیذ مسعود پزشکیان به‌عنوان رئیس‌جمهور، بر اهمیت مسائل اقتصادی تأکید کرده و اظهار کردند: امروز از لحاظ زمانی، اولویت با مسائل اقتصادی است و تحرک اقتصادی قوی، پیگیر و حساب‌شده‌ای مورد نیاز است.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشور در دهه اخیر، ناترازی انرژی است، با اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع هیدروکربوری جهان به‌شمار می‌رود. شدت مصرف انرژی در ایران، بر اساس برابری قدرت خرید، بیش از دو برابر میانگین جهانی است؛ به‌طوری‌که در سال ۱۴۰۲، معادل بیش از سه میلیارد بشکه نفت خام (تقریباً تمام منابع اولیه انرژی کشور) مصرف شده است.
با توجه به اینکه بخشی از انرژی اولیه کشور صادر می‌شود، صرف خوراک صنایع می‌گردد، یا به هدر می‌رود، نمی‌توان تمام این میزان را به‌عنوان مصرف نهایی انرژی در نظر گرفت. در واقع، مصرف نهایی انرژی کشور به روزانه یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام می‌رسد که رقم بالایی است. از این مصرف نهایی، ۴۰ درصد در بخش خانگی و تجاری، ۳۱ درصد در برق، گاز و صنایع، حدود ۲۴ درصد در حمل‌ونقل و تقریبا ۰.۵ درصد در کشاورزی مصرف می‌شود.
در حال حاضر، کشور با ناترازی و کمبود در تمام حامل‌های اصلی انرژی مواجه است و روند رشد مصرف از رشد تولید پیشی گرفته است. ناترازی انرژی در بخش‌های برق، بنزین، گاز و گازوئیل هزینه‌های زیادی را به کشور تحمیل کرده و همچنین تولیدات صنعتی را به‌دلیل محدودیت در تأمین انرژی کاهش داده است، که به اقتصاد ملی آسیب می‌زند. طبق آمارهای موجود، ایران سالانه حدود ۸۰ میلیارد دلار یارانه سوخت پرداخت می‌کند، و برخی این رقم را تا ۱۰۰ میلیارد دلار نیز تخمین می‌زنند. این در حالی است که درآمد کشور از فروش نفت در سال گذشته تنها ۳۶ میلیارد دلار بوده است، به این ترتیب، یارانه پرداختی به مراتب بیشتر از درآمدهای نفتی است.
چالش ناترازی انرژی در بخش بنزین نسبت به سایر حامل‌های انرژی به وضوح بیشتری قابل مشاهده است. در سه سال اخیر، مصرف بنزین بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته است. بر اساس آمار، در سال گذشته برای تأمین نیاز داخلی، چهار میلیارد دلار بنزین و گازوئیل وارد کشور شده و کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که در سال جاری، واردات بنزین و گازوئیل به بیش از شش میلیارد دلار برسد.
در حال حاضر، روزانه حدود ۲۶۳ میلیون لیتر انواع فرآورده‌های نفتی مانند بنزین، گازوئیل، سوخت کم‌سولفور کشتی، سوخت هواپیما و صنایع در پالایشگاه‌های ایران تولید می‌شود و مصرف روزانه بنزین و گازوئیل به ازای هر نفر تقریباً دو برابر میانگین جهانی است. یکی از دلایل این وضعیت، مصرف دوبرابری بنزین توسط خودروهای ایرانی نسبت به میانگین جهانی است.
ناصر عاشوری، دبیرکل انجمن کارفرمایی صنفی صنعت پالایش نفت، بیان کرد: «در گذشته در مسأله ناترازی راه را اشتباه رفتیم و اکنون باید از ادامه آن صرف‌نظر کنیم؛ تولید داخلی تحت فشار است در حالی که هیچ کنترلی بر مصرف وجود ندارد.» وی افزود: «میانگین مصرف روزانه بنزین به ۱۱۲ میلیون لیتر رسیده، در حالی که تولید پالایشگاه‌ها روزانه بین ۹۸ تا ۱۰۴ میلیون لیتر است.» عاشوری همچنین به عواملی چون ضعف حمل‌ونقل عمومی و خطوط ریلی، هدررفت بالای سوخت در ترافیک، فرسودگی جاده‌ها، مصرف بالای خودروها، خودروهای فرسوده و فرهنگ عمومی ضعیف به‌عنوان دلایل افزایش مصرف بنزین اشاره کرد.
در زمینه تأمین گاز و برق، کشور با عقب‌ماندگی جدی‌تری مواجه است. طبق برآوردها، در اوج مصرف سال جاری، کشور قادر نخواهد بود نیازهای بخش‌های مختلف به برق و گاز طبیعی را به‌ترتیب به میزان ۲۰ درصد و ۳۰ درصد از حداکثر توان تولید خود تأمین کند. یکی از علل این ناترازی، مصرف بی‌رویه انرژی است که علاوه بر از دست دادن منابع محدود زیرزمینی، موجب خروج ارز از کشور نیز شده است.
ایران با اینکه سومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان است، به دلیل مصرف ناکارآمد، اکنون میانگین مصرف روزانه گاز به ۱۲۳ میلیون مترمکعب فراتر از تولید رسیده است. در صورت ادامه این روند، تولید گاز تا سال ۱۴۲۰ تنها قادر به تأمین یک‌سوم تقاضا خواهد بود. همچنین، در نیمه دوم سال، ناترازی گاز به حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد.
ظرفیت اسمی و نصب‌شده نیروگاهی در ایران در حال حاضر به ۹۳ هزار مگاوات می‌رسد که از این میزان، ۸۴ درصد به نیروگاه‌های حرارتی اختصاص دارد و ۸۱ درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه‌ها گاز طبیعی است. در سال جاری، تقاضای مصرف برق در ایران به ۸۰ هزار مگاوات رسید و رشد مصرف برق نسبت به سال گذشته ۸ درصد بوده است.
تحلیل روند مصرف برق در پنج سال گذشته نشان می‌دهد که مصرف سالانه برق از ۲۵۹ میلیارد کیلووات‌ساعت در سال ۱۳۹۷ به ۳۳۳ میلیارد کیلووات‌ساعت در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است که معادل رشد ۲۸ درصدی در این دوره است.
علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو، با اشاره به افزایش بی‌سابقه دمای هوا و ثبت رکوردهای بالای مصرف برق، اظهار داشت: «در حالی که تقاضای مصرف برق ایران به ۸۰ هزار مگاوات رسیده، اوج مصرف برق در ترکیه حدود ۵۰ هزار مگاوات است و کشور صنعتی و بزرگ آلمان با حجم وسیع سرمایه‌گذاری، به همین میزان مصرف برق دارد.»
محمدا… داد، معاون انتقال و تجارت خارجی توانیر، افزود: «رشد بیش از ۸ درصدی مصرف برق کشور، سه‌برابر میانگین جهانی است و فشار زیادی به شبکه برق وارد می‌کند.»
حسنعلی تقی‌زاده لنده، رئیس هیئت‌مدیره سندیکای شرکت‌های تولیدکننده برق، اعلام کرد که ناترازی برق در حال حاضر به بیش از ۱۷ هزار مگاوات رسیده است که معادل ۲۳ درصد از مصرف برق کشور در پیک مصرف می‌شود. وی پیش‌بینی کرد که با ادامه وضعیت کنونی، تا سال ۱۴۱۴ میزان ناترازی برق به ۳۷ هزار مگاوات خواهد رسید، که معادل یک‌سوم مصرف برق کشور خواهد بود و این وضعیت می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
تقی‌زاده افزود که ناترازی برق از ۱۰ سال پیش آغاز شده و تغییرات و سیاست‌گذاری‌های انجام شده در دولت و مجلس به این وضعیت منجر شده است. وی تأکید کرد که برای رفع کامل ناترازی در صنعت برق به حدود ۲۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز است و در صورت عدم رسیدگی به این مشکل، کشور با بحران‌های اقتصادی و اجتماعی شدیدی مواجه خواهد شد.
رهاشدگی و عدم مدیریت مصرف انرژی در بخش‌های مختلف، همراه با شیوه‌های نادرست قیمت‌گذاری داخلی، به‌طور جدی هزینه‌های تأمین انرژی را پوشش نمی‌دهد. این وضعیت موجب افزایش هدررفت انرژی، کاهش تولید و تشدید ناترازی انرژی شده است.
برنامه هفتم توسعه نیز به موضوع ناترازی انرژی پرداخته و طبق ماده ۴۶ قانون این برنامه، دولت موظف است سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی را زیر نظر رئیس‌جمهور تشکیل دهد. این سازمان در دولت چهاردهم به‌طور رسمی راه‌اندازی خواهد شد.
علاوه بر این، قانون برنامه هفتم به استفاده از ظرفیت‌های دولت، بخش خصوصی و مردم برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی تأکید دارد. هدف این برنامه، تحقق صرفه‌جویی معادل ۱۲۸۵ هزار بشکه نفت خام در روز است و به راه‌اندازی بازار بهینه‌سازی انرژی برای مشارکت مردم نیز اشاره شده است.