به گزارش افق امروز مذاکراتی که این‌بار، در یک بازه زمانی فشرده، هر دو سطح کارشناسی و سیاسی را در بر خواهد گرفت. در تیم ایرانی، هدایت مذاکرات فنی به مجید تخت‌روانچی و کاظم غریب‌آبادی سپرده شده؛ چهره‌هایی باسابقه که نامشان با پرونده‌های حساس سیاست خارجی ایران گره خورده است. با این حال، سکاندار اصلی این دور، کسی نیست جز عباس عراقچی، وزیر امور خارجه که هم رهبری تیم سیاسی را بر عهده دارد و هم بر مذاکرات فنی نظارت مستقیم خواهد داشت. اول قرار بود نشست‌های کارشناسی زودتر برگزار شود، اما عمان به‌عنوان میزبان مذاکرات، تغییراتی در برنامه‌ریزی‌ها اعمال کرد. این تغییرات با توافق تهران و واشنگتن همراه شد و نتیجه آن، برگزاری همزمان هر دو سطح مذاکره در امروز بود؛ روزی که حالا نگاه‌ها به مسقط دوخته شده تا ببینند آیا گره‌ای از پیچیدگی‌های این پرونده گشوده خواهد شد یا نه.
وزیر امور خارجه ایران چهارشنبه گذشته در آستانه دور تازه گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، سفری معنادار به پکن انجام داد. او در این سفر نه تنها پیام رئیس‌جمهوری مسعود پزشکیان را به مقامات چینی منتقل کرد، بلکه آخرین تحولات مذاکرات را نیز با آنان در میان گذاشت؛ اقدامی که در راستای راهبرد تهران برای هماهنگ‌سازی مواضع با پایتخت‌های کلیدی یعنی مسکو و پکن صورت گرفت. پیش از این نیز، عراقچی قبل از آغاز مذاکرات در رم، سفری به مسکو داشت تا رایزنی‌هایی با کرملین انجام دهد و از موضع روسیه در این مسیر اطمینان حاصل کند. او در حاشیه سفر خود به چین، در گفت‌وگویی با خبرنگاران تصریح کرد که ایران و آمریکا به درکی بهتر از اصول یک توافق ممکن رسیده‌اند و اکنون «فرصتی برای پیشرفت» پدید آمده است. در همین حال، وزارت خارجه عمان نیز پس از مذاکرات اعلام کرد که دو طرف وارد مرحله‌ای جدید از گفت‌وگو شده‌اند؛ مرحله‌ای که اگرچه هنوز حساس و شکننده است، اما نشانه‌هایی از پیشروی را در خود دارد. عراقچی در سخنانش در جریان سفر به چین، تأکید کرد که مذاکرات غیرمستقیم در مسیر درستی حرکت می‌کند، اما هشدار داد که هنوز برای قضاوت نهایی زود است. او با نگاهی واقع‌بینانه، به «امید محتاطانه» ایران اشاره کرد و هشدار داد که ورود آمریکا با خواسته‌های غیرعملی و غیرمنطقی، می‌تواند مسیر را با مانع مواجه کند. چین، یکی از منتقدان جدی خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، همواره حمایت‌های دیپلماتیک خود را از ایران حفظ کرده است. عضویت این کشور در شورای امنیت سازمان ملل و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، وزنی مضاعف به این حمایت‌ها می‌دهد. در همین چهارچوب، تهران کوشیده است در کنار گفت‌وگوهایش با واشنگتن، روابط استراتژیک خود با مسکو و پکن را نیز حفظ و تقویت کند. نشانه‌ای از این سیاست چندجانبه، دیدار همزمان نمایندگان ایران، روسیه و چین با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در آستانه سومین دور مذاکرات مسقط بود.
در همین حال، عراقچی با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس از آمادگی خود برای سفر به سه کشورهای اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان خبر داد تا برای بهبود روابط با اروپا تلاش کند. این در حالی است که این سه کشور ایران را به نقض تعهدات برجامی متهم کرده‌اند و ادعاهایی درباره امکان بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت را مطرح کرده اند. در مجموع، دیپلماسی ایران در مسیر مذاکرات، وجهی چندلایه یافته است؛ تلاشی توأمان برای حل‌وفصل اختلافات با آمریکا و تحکیم پیوندها با بازیگران مؤثر دیگر در معادلات بین‌المللی.
بازی سقف آرزوها در «مسقط»
درست پیش از آغاز دور سوم، فضای مذاکرات همچنان تحت تأثیر اظهارات ضد و نقیضی است که از سوی واشنگتن منتشر می‌شود. مسأله غنی‌سازی اورانیوم، همچنان یکی از محورهای بحث‌برانگیز است. آمریکایی‌ها تأکید دارند ایران از این حق صرف نظر کند و مواد موردنیاز را از خارج تهیه کند. در حالی‌که مقام‌های بلندپایه دو کشور از روند فعلی ابراز رضایت کرده‌اند، وزیر خارجه آمریکا صراحتاً ادعا کرده که ایران باید دست از غنی‌سازی بردارد. ایران اما با قاطعیت اعلام کرده است این حقش قابل مذاکره نیست. عراقچی پیش‌تر هشدار داده بود: «اگر تنها دغدغه آمریکا جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای باشد، این هدف قابل تحقق است. اما خواسته‌های غیرعملی، مذاکرات را به بن‌بست خواهد رساند.» در همین حال، مارکو روبیو وزیر خارجه آمریکا، باز هم بر موضع سلبی ایالات متحده نسبت به حق غنی‌سازی ایران تأکید کرده است.
علی‌اکبر فرازی، سفیر پیشین ایران در اروپا، در گفت‌وگویی کوتاه با «ایران»، مواضع متناقض مقام‌های آمریکایی را در چهارچوب قاعده‌ای تحلیلی قرار می‌دهد که بر اساس آن، طرف‌های مذاکره تلاش می‌کنند با طرح حداکثری خواسته‌های خود، دست بالا را در گفت‌وگوها داشته باشند. فرازی با اشاره به اینکه دو طرف اصلی مذاکرات، پیش از نشستن پای میز گفت‌وگو، دست به فضاسازی‌هایی هدفمند می‌زنند و سقف آرزوهای خود را مطرح می‌کنند، معتقد است این تاکتیک برای ورود با «دست پر» به مذاکرات و سپس پیگیری مواضع عملی‌تر انجام می‌شود. او مواضع متناقض آمریکایی‌ها درباره خطوط محتوایی مذاکرات را نیز در همین راستا تفسیر می‌کند و می‌گوید: «از برجسته شدن این مواضع، نه باید نگران شد و نه بی‌دلیل خوشبین؛ بلکه باید واقع‌بینی را در پیش گرفت.» او تأکید می‌کند که ذات مذاکره، مبتنی بر بده‌بستان است و هر طرف در تلاش برای تأمین منافع خویش، ناگزیر وارد میدان کشمکش می‌شود. به گفته فرازی، یک طرف ماجرا می‌کوشد با طرح مواضعی فراتر از انتظار، بر ذهنیت طرف مقابل اثر بگذارد تا در نهایت، پای میز مذاکره به نقطه مطلوب خود برسد. فرازی در ادامه، به نقش جریان‌های سیاسی در داخل آمریکا نیز اشاره می‌کند و معتقد است وجود منافع متکثر سیاسی در واشنگتن، عاملی است که در ایجاد فضای مبهم از سوی آمریکایی‌ها نباید نادیده گرفته شود. او تأکید می‌کند که این مواضع متنوع، در واقع بازتاب دیدگاه هر یک از این جریان‌ها درباره ایران است؛ اما این به‌معنای آن نیست که هر آنچه یکی بگوید، طرف مقابل باید بپذیرد. به باور این دیپلمات باسابقه، آنچه در روند کنونی مذاکرات ایران و آمریکا بیش از هر چیز اهمیت دارد، شکل‌گیری یک «اراده سیاسی قدرتمند» برای دستیابی به توافق است؛ سرفصلی امیدبخش که نشان می‌دهد دو طرف، دیر یا زود، متأثر از همین اراده مشترک، به نقطه‌ای از تفاهم خواهند رسید.
علیرضا مجیدی، کارشناس مسائل بین‌الملل نیز رفتار ضد و نقیض آمریکایی‌ها را بازتاب همان سیاستی می‌داند که ترامپ در کتابش «هنر معامله» از آن سخن گفته بود:« ایجاد تردید در ذهن طرف مقابل از طریق انتشار اطلاعات متناقض.» به گفته او، ترامپ این تاکتیک را نه‌تنها در ایران بلکه در قبال روسیه هم اجرا کرده و همچنان ادامه می‌دهد.
توافق موقت راهی میان واقعیت و انتظارات؟
در آستانه مذاکرات امروز در «مسقط»، یک موضوع خاص بیش از همه نقل محافل رسانه‌ای و سیاسی شده است؛ «توافق موقت». رسانه آمریکایی آکسیوس با انتشار گزارشی مدعی شد که عباس عراقچی، مذاکره کننده ارشد ایران، در گفت‌وگوهای شنبه گذشته پیشنهاد داده است که به دلیل محدودیت زمانی برای دستیابی به توافق نهایی، ممکن است ابتدا درباره یک توافق موقت مذاکره شود. این ادعا اما خیلی زود با واکنش رسمی ایران مواجه شد. نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل با انتشار بیانیه‌ای، گزارش آکسیوس را «نادرست و نادقیق» خواند و به‌طور کامل آن را رد کرد. در میان این فضای گمانه‌زنی، تحلیلگران نیز نظرات متفاوتی ارائه می‌کنند. عابد اکبری، تحلیلگر سیاست بین‌الملل، در تحلیلی توافق موقت را به تجربه «ژنو» تشبیه می‌کند؛ توافقی که در مرحله اول توانست از شدت بحران هسته‌ای ایران بکاهد و فضای ملتهب آن روزها را تا حدی آرام کند. اکبری با اشاره به فقدان چهارچوب مشترک برای یک توافق نهایی، به «ایران» می‌گوید:«در چنین شرایطی، توافق موقت می‌تواند زمینه‌ساز ثباتی شکننده اما قابل مدیریت باشد.» البته در عین حال، بعید می‌داند که چنین توافقی در حال حاضر، بخشی از برنامه رسمی ایران باشد.
در سوی دیگر، علیرضا مجیدی، تحلیلگر حوزه روابط بین‌الملل، به شکاف عمیق میان انتظارات طرفین مذاکره اشاره می‌کند؛ فاصله‌ای که از نظر او یکی از اصلی‌ترین دلایل طرح چنین ایده‌هایی است. مجیدی توضیح می‌دهد که وقتی یک طرف مانند ایران خواهان لغو کامل تحریم‌ها باشد، اما ساختار سیاسی ایالات متحده امکان تحقق چنین مطالبه‌ای را در اختیار رئیس‌جمهوری قرار ندهد، دستیابی به توافق جامع به امری دور از دسترس تبدیل می‌شود. در این حالت، «توافق موقت» به عنوان راهی برای عبور موقت از بحران و حفظ مسیر دیپلماسی مطرح می‌شود.
آنتون، چهره‌ای آشنا در هیأت فنی آمریکا
در حالی که اخبار مربوط به این مذاکرات در صدر رسانه‌های آمریکایی قرار گرفته، نشریه «پولیتیکو» گزارش داده که ریاست هیأت کارشناسی و فنی آمریکا را در این دور از مذاکرات، مایکل آنتون بر عهده خواهد داشت. آنتون پیش‌تر مشاور امنیت ملی در دولت‌های قبلی آمریکا بوده و چهره‌ای شناخته شده در عرصه سیاست خارجی ایالات متحده محسوب می‌شود. با این حال، سکان اصلی هدایت تیم مذاکره‌کننده آمریکایی در این دور نیز در دستان استیو ویتکاف قرار دارد؛ نماینده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه که خارج از ساختار رسمی وزارت خارجه، اما با مأموریتی روشن، مذاکرات را هدایت می‌کند. منابع خبری گزارش داده‌اند که آنتون در دو جلسه پیشین نیز در کنار ویتکاف حضور داشته و نقش فعالی ایفا کرده است.
در آستانه برگزاری دورسوم مذاکرات ایران و آمریکا دونالد ترامپ در گفت‌وگویی با مجله تایم به مناسبت صدمین روز از آغاز ریاست‌جمهوری‌اش، لحن امیدوارکننده‌ای نسبت به مذاکرات با ایران اتخاذ کرد. او گفت: «فکر می‌کنم که با ایران به توافق خواهیم رسید» و با اعتمادبه‌نفس همیشگی‌اش افزود: «هیچ‌کسی بجز من نمی‌توانست این کار را انجام دهد». ترامپ حتی در پاسخ به پرسشی درباره احتمال دیدار با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، پاسخ مثبت داد و گفت «حتماً» برای چنین دیداری آمادگی دارد.