به گزارش افق امروز در دل تفتیده و سوزان کویر ایران، جایی که سایه‌ها در گرما محو می‌شوند و تپش زندگی با آهنگ نبض‌دار صحرا هم‌نوا می‌گردد، پروژه‌ای عظیم و سترگ در حال جوانه زدن است. در این سرزمین که دمای هوا در روزهای طاقت‌فرسا تا مرز ۵۰ درجه سانتیگراد صعود می‌کند، ایران در حال رقم زدن یکی از بلندپروازانه‌ترین و استراتژیک‌ترین پروژه‌های صنعتی تاریخ خود یعنی کارخانه تیتانیوم کهنوج است.
با عنایت به آخرین اخبار داخلی، پروژه ساخت نخستین کارخانه تیتانیوم ایران که به عنوان کلید دستیابی به فلز راهبردی قرن شناخته می‌شود، پس از سال‌ها تلاش و پشتکار، سرانجام در تارنمای سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) در وضعیت «انجام شده» قرار گرفته و نویدبخش روزهای پایانی تکمیل و آغاز بهره‌برداری است.
اولین کارخانه تیتانیوم ایران در آستانه بهره‌برداری در کویر
تیتانیوم، با مقاومت افسانه‌ای در برابر خوردگی و نسبت استحکام به وزن بی‌نظیر، نه یک فلز بلکه ستون فقرات فناوری‌های پیشرفته و مدرن امروزی به شمار می‌رود. از بدنه غول‌پیکر هواپیماهای بوئینگ و توربین‌های نیروگاه‌های تولید برق، تا قلب تپنده راکتورهای هسته‌ای و موتورهای قدرتمند فضاپیماهای ناسا، حضور این فلز حیاتی و راهبردی انکارناپذیر است.
با وجود این اهمیت چشمگیر، ایران تا به امروز برای تامین تمامی نیازهای خود به این فلز ارزشمند، به واردات وابسته بوده است. اما اکنون، این معادله در حال تغییر است. سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، با سرمایه‌گذاری کلان ۸۴.۹ میلیون یورویی مصمم است تا این وابستگی را پایان داده و ایران را به یکی از بازیگران اصلی عرصه تولید تیتانیوم در جهان تبدیل کند.
جمله‌ای که از سوی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران نقل شده، به خوبی گویای این عزم راسخ است: «هدف ما خودکفایی و سپس صادرات به بازارهای جهانی است. این پروژه، ایران را در نقشه تولید تیتانیوم قرار خواهد داد.» این پروژه، فراتر از یک سرمایه‌گذاری اقتصادی، یک گام استراتژیک برای ارتقای جایگاه ایران در عرصه فناوری و صنعت جهانی محسوب می‌شود.
تلاش برای خودکفایی تیتانیوم در میان نگرانی‌های زیست‌محیطی
طرح احداث کارخانه تیتانیوم در منطقه کهنوج، با ذخایر ثبتی تیتانیوم که ۲۰۰ درصد بیش از نیاز پروژه برآورد شده، از سال ۱۳۹۶ آغاز شده است. این پروژه که با هدف خودکفایی در تولید این فلز راهبردی و صادرات آن به بازارهای جهانی دنبال می‌شود، از چهار مرحله کلیدی تشکیل شده است: استخراج سنگ معدن، تولید کنسانتره ایلمنیت، استحصال سرباره تیتانیوم، و فرآوری نهایی سرباره تیتانیوم و تولید دی‌اکسید تیتانیوم (TiO₂).
اجرای این پروژه عظیم در منطقه‌ای با میانگین بارش سالانه کمتر از ۱۰۰ میلیمتر، چالش‌های منحصربه‌فردی را به همراه دارد. کمبود آب به عنوان یکی از مهم‌ترین موانع توسعه صنعتی در مناطق کویری، نیازمند راهکارهای نوآورانه و پایدار است. به همین منظور تأمین آب پایدار از طریق سیستم‌های بازیافت و استفاده از فناوری‌های کم‌مصرف در اولویت قرار گرفته است.
یکی از مهندسان ارشد پروژه تیتانیوم کهنوج گفته است: «ما از سیستم‌های خنک‌کننده هوشمند استفاده می‌کنیم که با نسیم شبانه شوباد هماهنگ شده‌اند. این نه‌تنها هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه سازگار با محیط‌زیست است.» در کنار مزایای اقتصادی و صنعتی، استخراج معادن و فعالیت‌های صنعتی مرتبط همواره نگرانی‌هایی را در خصوص تأثیرات منفی بر محیط‌زیست به همراه دارد.
فعالان محیط‌زیست نگران تأثیرات استخراج معادن بر اکوسیستم شکننده کویر هستند و خواستار رعایت استانداردهای سخت‌گیرانه زیست‌محیطی در این پروژه هستند. در پاسخ به این نگرانی‌ها، ایمیدرو ادعا می‌کند که تمامی مجوزهای زیست‌محیطی لازم را دریافت کرده و از روش‌های کم‌آب و فناوری‌های سازگار با محیط‌زیست بهره می‌برد.
ایران در مسیر تبدیل شدن به صادرکننده فلز استراتژیک
پروژه تیتانیوم کهنوج به عنوان نخستین کارخانه تیتانیوم ایران نه تنها یک دستاورد صنعتی، بلکه نمایانگر یک استراتژی کلان و پیامی قدرتمند به بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی است. در شرایطی که اقتصاد ایران تحت فشارهای تحریمی قرار دارد، این پروژه با تکیه بر منابع غنی داخلی، گامی بلند در جهت خودکفایی، توسعه صنعتی و تحکیم جایگاه ایران در زنجیره تأمین جهانی مواد اولیه حیاتی محسوب می‌شود.
اهمیت تیتانیوم به عنوان فلزی استراتژیک بر کسی پوشیده نیست. این فلز سبک و مقاوم، در صنایع مختلف از جمله هوافضا، پزشکی، خودروسازی، صنایع نظامی و تولید انرژی کاربردهای گسترده‌ای دارد. وابستگی به واردات تیتانیوم، همواره یکی از نقاط ضعف صنایع پیشرفته ایران بوده است. پروژه کهنوج نیز با هدف رفع این وابستگی و تبدیل ایران به صادرکننده این فلز ارزشمند طراحی شده است.
انتخاب نام «شوباد» برای این پروژه، که برگرفته از نسیم خنک شبانه کویر کهنوج است، حامل پیام امید و توسعه پایدار است. این نام، یادآور تلاش برای سازگاری با محیط زیست و بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی در جهت توسعه صنعتی است. اما این نامگذاری تنها جنبه نمادین ندارد. ایمیدرو در تلاش است با استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های کم‌آب، اثرات زیست‌محیطی این پروژه را به حداقل برساند.
چالش‌ها و چشم‌اندازهای پروژه تیتانیوم کهنوج
تحلیلگران سیاسی و اقتصادی معتقدند که پروژه تیتانیوم کهنوج می‌تواند نقش مهمی در تقویت روابط ایران با قدرت‌های شرقی، به‌ویژه چین و روسیه ایفا کند. این کشورها، به عنوان بزرگترین مصرف‌کنندگان تیتانیوم در جهان، می‌توانند شرکای تجاری استراتژیک ایران در این زمینه باشند. در شرایطی که تحریم‌های غرب همچنان مانع از دسترسی ایران به بازارهای جهانی است، توسعه روابط تجاری با این کشورها، اهمیت ویژه‌ای دارد.
در صورت تحقق اهداف تعیین‌شده، کهنوج به قطب تولید تیتانیوم در خاورمیانه تبدیل خواهد شد. این امر علاوه بر ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و رونق اقتصادی منطقه، می‌تواند به توسعه صنایع پایین‌دستی مرتبط با تیتانیوم نیز کمک کند. از این رو پروژه کهنوج یک محرک توسعه اقتصادی برای منطقه جنوب کرمان محسوب می‌شود.
با وجود پتانسیل بالای پروژه تیتانیوم کهنوج، چالش‌هایی نیز پیش روی آن قرار دارد. جذب سرمایه‌گذاری پایدار، تأمین فناوری‌های پیشرفته، مدیریت منابع آب و رعایت استانداردهای زیست‌محیطی، از جمله مهم‌ترین این چالش‌ها هستند. موفقیت این پروژه مستلزم برنامه‌ریزی دقیق، مدیریت کارآمد و همکاری نزدیک بین دولت، بخش خصوصی و جامعه محلی است. همانطور که یکی از مهندسان ارشد پروژه عنوان کرده است: «این فقط یک کارخانه نیست، بلکه آزمونی برای آینده صنعت ایران است.»