به گزارش افق امروز میراث فرهنگی ناملموس (ICH) مجموعه‌ای از سنت‌ها، آداب‌ورسوم، دانش‌ها، مهارت‌ها و شیوه‌های زندگی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و برای جوامع مختلف هویت فرهنگی و معنای خاصی دارد.
این میراث برخلاف میراث فرهنگی ملموس که معمولاً شامل آثار فیزیکی و بناهای تاریخی است، به صورت غیرملموس و در قالب تجربه‌ها، رفتارها و تعاملات اجتماعی در جوامع وجود دارد. میراث فرهنگی ناملموس مداوم در حال تغییر است و به نیازها و شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع پاسخ می‌دهد. به عبارت دیگر، این نوع میراث همواره در حال بازآفرینی و تطبیق است؛ زیرا نمی‌توان آن را در قالب اشیای ثابت محدود کرد.
یونسکو میراث فرهنگی ناملموس را به‌عنوان بخشی از فرهنگ زنده مردم تعریف کرده که موسیقی، رقص، زبان‌های بومی، آیین‌ها و دانش سنتی درباره طبیعت را شامل می‌شود.
ایران، سرزمینی با فرهنگی غنی و کهن، همواره مهد ورزش‌هایی بوده که نه‌تنها جنبه رقابتی داشته‌اند، بلکه با آیین‌های اخلاقی، هنری و اجتماعی پیوند خورده‌اند. در میان این ورزش‌ها، چوگان و ورزش‌های زورخانه‌ای جایگاهی ویژه دارند. چوگان، کهن‌ترین بازی سوارکاری جهان، و ورزش‌های زورخانه‌ای، ترکیبی از قدرت جسمانی و اخلاق پهلوانی، هر دو بازتاب‌دهنده روح جوانمردی، هنر و مهارت ایرانیان هستند. این دو ورزش، که در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو به نام ایران به ثبت رسیده‌اند، نشان‌دهنده عمق تاریخی و فرهنگی کشورند.
ورزش زورخانه‌ای؛ آیینی باستانی برای زندگی امروز
ورزش زورخانه‌ای و آیین‌های پهلوانی یکی از کهن‌ترین سنت‌های ورزشی ایران است که ریشه در فرهنگ، اخلاق و آیین‌های باستانی ایران دارد. این ورزش که با عنوان ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای نیز شناخته می‌شود، در سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۰ میلادی) در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو به ثبت رسید.
ورزش زورخانه‌ای، تنها یک فعالیت جسمانی نیست؛ بلکه با آیین‌های اخلاقی و معنوی پیوند خورده است. اصول این ورزش بر فتوت، جوانمردی، تواضع و احترام استوار است و ورزشکاران در کنار تقویت جسم، به ارتقای روحیه پهلوانی نیز توجه دارند.
این ورزش در گود زورخانه انجام می‌شود که مکانی با معماری خاص و نمادین است. حرکات ورزشی مانند میل‌گیری، چرخ، کباده و شنا با نوای مرشد و ضرب‌آهنگ زنگ و دف هماهنگ می‌شوند. مرشد با خواندن اشعار حماسی، مذهبی و اخلاقی از شاهنامه فردوسی یا متون عرفانی، روحیه پهلوانی را در ورزشکاران تقویت می‌کند.
ریشه‌هایی کهن و استوار
ریشه ورزش زورخانه‌ای به دوران ایران باستان و عصر ساسانیان بازمی‌گردد و شباهت‌هایی با آیین‌های جنگاوران قدیم دارد. در دوره‌های بعد؛ به‌ویژه پس از اسلام، این ورزش با مفاهیم عرفانی و اخلاقی ترکیب و به نمادی از جوانمردی و فتوت تبدیل شد.
زورخانه نه‌تنها مکانی برای ورزش، بلکه محلی برای گردهمایی، یادگیری اخلاق و تقویت همبستگی اجتماعی است. احترام به پیشکسوتان، رعایت ادب و جوانمردی از اصولی هستند که در این ورزش آموزش داده می‌شوند و در تقویت هویت فرهنگی نقش مهمی دارند.
ورزش زورخانه‌ای، به عنوان یکی از کهن‌ترین میراث‌های فرهنگی ایران، ترکیبی از ورزش، آیین‌های معنوی و اخلاق پهلوانی است که نسل‌به‌نسل انتقال یافته است. این ورزش، نه‌تنها نمایانگر تاریخ و فرهنگ ایران است، بلکه به دلیل تأثیرات مثبت آن بر سلامت جسم و روح، همچنان در میان علاقه‌مندان زنده و پررونق باقی مانده است.
چوگان؛ روایت تاریخی از ورزیدگی جسم و جان
چوگان یکی از قدیمی‌ترین ورزش‌های سوارکاری جهان است که ریشه در ایران باستان دارد و در طول تاریخ، نه‌تنها یک بازی، بلکه نمایش قدرت، مهارت و هماهنگی جمعی بوده است. این ورزش در سال ۱۳۹۶ (۲۰۱۷ میلادی) به‌عنوان چوگان، بازی سوارکاری همراه با روایت‌گری و موسیقی در فهرست میراث ناملموس یونسکو به نام ایران به ثبت رسید.
چوگان از حدود ۲۵۰۰ سال پیش در ایران رواج داشته و در دوران هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان به‌عنوان یکی از بازی‌های محبوب اشراف و شاهزادگان شناخته می‌شده است. پس از اسلام نیز در دوره‌های مختلف به‌ویژه در زمان صفویان، این بازی رونق بیشتری یافت و میدان نقش‌جهان اصفهان یکی از مهم‌ترین محل‌های برگزاری آن بود.
چوگان یک ورزش تیمی است که در آن دو گروه سوار بر اسب، با استفاده از چوب‌هایی بلند (چوگان)، تلاش می‌کنند توپ را به سمت دروازه حریف هدایت کنند. این بازی، نیازمند مهارت بالا در سوارکاری، هماهنگی بین چشم، دست و بدن، و توانایی کنترل اسب است.
پیوند با موسیقی و روایت‌گری
چوگان در ایران، فراتر از یک بازی ورزشی، با موسیقی سنتی و روایت‌گری همراه بوده است. مرشد یا نقال، هنگام بازی، با خواندن اشعار حماسی، داستان‌های مرتبط با بازی را روایت می‌کرده و به آن بعدی نمایشی و آیینی می‌بخشیده است.
این ورزش همواره در ادبیات فارسی و هنر ایرانی جایگاه ویژه‌ای داشته است. شاعران بزرگی مانند فردوسی، نظامی و مولانا در آثار خود به این بازی اشاره کرده‌اند. همچنین در نگارگری‌های ایرانی، صحنه‌های چوگان به‌عنوان نمادی از بزرگی، مهارت و پهلوانی به تصویر کشیده شده است.
یک ورزش بین‌المللی با اصالت ایرانی
چوگان از ایران به کشورهای مختلف؛ از جمله هند، چین، امپراتوری عثمانی و بعدها به اروپا راه یافت. اما ریشه و خاستگاه آن به‌طور رسمی متعلق به ایران است، موضوعی که با ثبت جهانی آن توسط یونسکو به نام ایران تأیید شد.
چوگان، نه‌تنها یک ورزش کهن و پرهیجان، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی ایران است. این بازی، نمادی از ترکیب مهارت، هوش، ورزش و هنر است که در طول قرن‌ها حفظ شده و امروز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین میراث‌های فرهنگی ناملموس ایران در سطح جهانی شناخته می‌شود.
چوگان و ورزش‌های زورخانه‌ای، فراتر از یک رقابت ورزشی، نمادهایی از هویت ملی، اخلاق پهلوانی و میراث فرهنگی ایران هستند. حفظ و ترویج این ورزش‌ها، نه‌تنها راهی برای پاسداری از گذشته است، بلکه پلی برای انتقال ارزش‌های اخلاقی، اجتماعی و هنری به نسل‌های آینده محسوب می‌شود. ثبت جهانی این ورزش‌ها، فرصتی برای معرفی فرهنگ ایرانی در سطح بین‌المللی و تأکیدی بر نقش تاریخی ایران در شکل‌گیری و گسترش ورزش‌های سنتی جهان است.