ردپای ویرانگر جنگ بر محیط زیست اوکراین

افق امروز به نقل از ایرنا از شبکه خبری «فرانس ۲۴»، جنگ اوکراین در حالی وارد هفتمین ماه خود می‌شود که پیامدهای زیست‌محیطی آن هنوز در ابتدای راه است. هدف قرار گرفتن تاسیسات صنعتی اوکراین به نشت مواد خطرناک برای انسان و طبیعت منجر شد. تنوع زیستی در خشکی وآب و بافت گیاهی و جانوری به شدت تحت تاثیر جنگ قرار گرفت. اما میزان خسارت را تنها در پایان جنگ می‌توان برآورد کرد.

تانک‌های سوخته و رها شده در طبیعت اوکراین یکی از دغدغه‌هایی سازمان‌های مردم نهاد و فعال محیط زیست است. در حالی که واشنگتن تعداد تانک‌های روسی هدف قرار گرفته توسط ارتش اوکراین را پنج‌هزار و ۴۲۰ عراده اعلام می‌کند که در طبیعت رها شده اند، سمن حفاظت از طبیعت اوکراین (UNCG) هشدار می‌دهد: ظرفیت مخازن سوخت تانک‌های روسی از ۵۰۰ تا ۱۶۰۰ لیتر متغیر است. مسلماً، بخشی از این مخازن خالی هستند اما مقدار مشخصی سوخت از آنها خارج شد. روان کننده‌ها و سوخت دیزلی حاوی سرب و سایر فلزات سنگین، هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه‌ای موجود در تمام سوخت‌های فسیلی و تعدادی دیگر از ترکیبات آلی فرار هستند.

آلودگی رودخانه ها و خاک های اوکراین همچنان یکی از نگرانی های اصلی فعالان محیط زیست است. این نگرانی از آن جهت که این کشور یکی از صنعتی‌ترین کشورهای اروپا با ۶ میلیارد تن زباله مایع حاصل از فعالیت های معدنی و صنعتی بود، قابل توجیه است. با این حال شش ماه است که تاسیسات صنعتی این کشور هدف حمله نیروهای روسیه قرار گرفته است.

بر اساس داده‌های برنامه محیط ‌زیست سازمان ملل، درگیری در بسیاری از مناطق، با حوادثی در نیروگاه‌ها و تاسیسات هسته‌ای، زیرساخت‌های نفت و گاز از جمله پالایشگاه‌ها، سکوهای حفاری، خط لوله های توزیع، معادن زغال‌سنگ همراه بوده و به بخش‌های کشاورزی و صنعتی خسارت وارد کرده است. در جریان این آسیب‌ها و انفجارها نیز مواد خطرناکی مانند حلال ها، کودها و اسید نیتریک فضای بیرونی را آلوده کرده است.

جنگ و انتشار مواد سمی در آب و هوا

سازمان ملل در برابر ابعاد وسیع این پدیده درباره «میراث سمی زیست محیطی» این جنگ برای اوکراین و منطقه هشدار داده است . وزارت محیط زیست اوکراین از «مسمومیت هوا» توسط «مواد بسیار خطرناک» سخن می‌گوید. پس از بروز آتش سوزی های متعدد ناشی از حملات روسیه به پمپ بنزین ها و مناطق صنعتی، از جمله نیروگاه حرارتی ووهلهیرسک (Vouhlehirsk) ، در منطقه دونتسک، کی‌یف در گزارشی در ماه گذشته ژوئیه هشدار داد: باد می تواند آلاینده ها را به فواصل دورتر ببرد.

نمونه‌های بررسی شده از آب رودخانه در نزدیکی شهر ترنوپیل (Ternopil) در شرق لویو (Lviv)، نشان داد که پس از سقوط بخش‌هایی از یک موشک روسی بر روی یک کارخانه کود بقایای موشکی سطح آمونیاک ۱۶۳ برابر و سطوح نیترات ۵۰ برابر بیشتر از حد معمول، شده است.

علاوه بر این، گروه حفاظت از طبیعت اوکراین توجه را به آلودگی ناشی از گوگرد موجود در بمب ها جلب می کند «که دانه ها و ریشه های علف ها را با اسید سولفوریک تشکیل شده در تماس با آب از بین می برد».

نیکولای دنیسوف، مدیر سازمان غیردولتی سوئیسی شبکه زیست محیطی Zoï نیز ابراز نگرانی کرده است: این درگیری از منظر شدت و وسعت بسیار آلاینده است. هیچ منطقه ای از اوکراین در امان نیست.

جنگ و تهدیدی برای تنوع زیستی گیاهی و جانوری

کشور اوکراین دارای مناطق حفاظت شده متعددی به‌عنوان زیستگاه گونه های گیاهی و جانوری منحصر به فرد است. گروه حفاظت از طبیعت اوکراین، فهرستی از حدود بیست گیاه بومی تهیه کرده است که حفاظت از آنها توسط انفجارها، عبور وسایل نقلیه نظامی و آتش سوزی های ویرانگری که هیچ کس در مناطق جنگی آنها را خاموش نمی کند، در خطر است.

این سازمان غیردولتی که بیش از ۳۷ هزار آتش سوزی را به دلیل حملات بین فوریه و ژوئن (اسفند تا خرداد) یعنی تقریباً در چهار ماه اول جنگ – را بر اساس داده های جمع آوری شده توسط تصاویر ماهواره ای ناسا به ثبت رسانده است، تصریح می کند که یک سوم مناطق حفاظت شده در آتش سوخته است.

فعالان محیط زیست به شدت نگرانند: این گیاهان در سرزمین‌های اشغال شده توسط روسیه و مناطق بمباران‌ شده آنجا یافت می‌شوند و اگر این گونه‌ها را در محیط طبیعی‌شان از دست بدهیم، برای همیشه آنها را از دست خواهیم داد.

غیر منتظره‌تر آنکه دلفین‌ها نیز در امان نیستند. در دریای سیاه، سیگنال‌های صوتی ردیاب‌های صوتی (سونار) کشتی‌های جنگی، گوش داخلی این حیوانات را از بین برده و زندگی روزمره آنها را مختل می کند. بر اساس آماری که توسط دانشمندان ترک، اوکراینی، رومانیایی و بلغار ارائه شده است از زمان آغاز درگیری، نزدیک به ۳۰۰۰ گونه «آب‌بازسان» (پستانداران دریایی شامل نهنگ‌ها، دلفین‌ها و گرازماهیان )ددر سواحل این منطقه مرده پیدا شده اند.

اوکراین همچنین محل عبور پرندگان مهاجر به سواحل دریای سیاه و منطقه لانه سازی آنان را تشکیل می دهند. گروه حفاظت از طبیعت اوکراین تصریح می کند که چندین ذخیره گاه طبیعی با «نقش بسیار مهمی در حفظ جمعیت بسیاری از گونه های پرندگان در مقیاس اروپایی» در مناطق جنگی واقع شده است. در حالی که عوامل حفاظتی دیگر نمی توانند به این مناطق بروند، فعالان محیط زیست ابراز تأسف می کنند که ابعاد این خسارات بعدها خود را نشان خواهد داد.

جنگ و جمع‌آوری ردپایش بر محیط زیست

اولکسی واسیلیوک (Oleksiy Vasyliuk) مدیر این سازمان غیردولتی گفت: معتقدیم در زمانی که سربازان نیروهای مسلح اوکراین برای پایان دادن به نسل‌کشی مردم می‌جنگند، جبهه محیط‌زیست باید مراقب بوم‌کشی (اکوساید) باشد.

وی افزود: داده‌های دقیقی نداریم زیرا در حال حاضر نمی‌توان در مناطق جنگی تحقیق کرد، چه به دلیل وجود مین‌ها، چه به این دلیل که آنها خط مقدم یا سرزمین‌های اشغالی هستند. اما اندازه‌گیری دقیق تأثیر جنگ امری ضروری است.

نیکولای دنیسوف، که سازمان غیردولتی و محیط زیستی او تحت حمایت سازمان ملل، نقشه تعاملی از خطرات زیست محیطی این جنگ را منتشر کرده می‌گوید: پس از پایان جنگ (بررسی آسیب‌های زیست محیطی) زمان می برد. در این میان، ما باید تمام آثار جنگ را تا حد امکان ثبت و پیامدهای آن را بر محیط زیست اندازه گیری کنیم.

در طرف دیگر، دولت اوکراین نیز روزانه خسارات زیست محیطی منتسب به روس ها را فهرست می کند و در نظر دارد برای خسارات متحمل شده از مراجع قضائی بین المللی غرامت مطالبه کند. در همین حال، کی‌یف به طرح احیای زیست محیطی با تامین مالی اتحادیه اروپا و شرکایش متعهد است. در این طرح که رئوس آن در ماه گذشته میلادی ارائه شد، کاشت مجدد درختان و ایجاد چندین مرکز احیای حیات وحش پیش‌بینی شده است.

با اینحال چندین نهاد محیط زیستی در مورد ین کمک‌ها هشدار می‌دهند و دولت را متهم می کنند که قصد دارد از این برنامه برای افزایش زمین های قابل کشت به ضرر جنگل ها و تسریع در قطع درختان استفاده کند. آنها ادر نامه‌ای به کمیسیون اروپا خواسته‌آند تا در مورد هزینه‌کرد چندین میلیارد یورو کمک مالی و وام مناسب با نیازهای محیط زیستی، اطمینان حاصل کند.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در ۲۱ فوریه ۲۰۲۲ (دوم اسفند ۱۴۰۰) با انتقاد از بی‌توجهی غرب به نگرانی‌های امنیتی مسکو، استقلال جمهوری‌های خلق دونتسک و لوگانسک را در منطقه دونباس به رسمیت شناخت. در ۲۳ فوریه (۴ اسفند) و تنها یک روز پیش از آغاز جنگ اوکراین، شورای اتحادیه اروپا در واکنش به این اقدام نخستین بسته تحریمی را علیه روسیه تصویب کرد.

پوتین روز پنجشنبه ۲۴ فوریه (۵ اسفند ۱۴۰۰) نیز عملیات نظامی که آن را «عملیات ویژه» و طرف غربی آن را «تهاجم نظامی» در اوکراین خواندند، آغاز کرد و به این ترتیب روابط پرتنش مسکو – کی‌یف به رویارویی نظامی تغییر وضعیت داد. جنگ اوکراین با همه تبعات گسترده سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی و زیست‌محیطی‌اش همچنان ادامه دارد.