به گزارش افق امروز اگرچه زبان عربی همچنان زبان رسمی آموزش‌های حوزوی به شمار می‌رود، اما ضرورت تعامل علمی، فرهنگی و تبلیغی با جوامع بین‌المللی، حوزه علمیه قم را از دهه ۱۳۷۰ به بعد به سمت برنامه‌ریزی ساختارمند برای آموزش زبان‌های خارجی سوق داد.
یکی از مراکز اصلی آموزش زبان‌های خارجی در حوزه علمیه قم، «مؤسسه زبان و فرهنگ‌شناسی جامعه‌المصطفی العالمیه» است که در سال ۱۳۸۵ تأسیس شد. این مؤسسه با بهره‌گیری از اساتید متخصص، تاکنون دوره‌هایی در بیش از ۱۵ زبان زنده دنیا برگزار کرده است. زبان‌هایی مانند انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اردو، اسپانیایی، چینی، ترکی استانبولی، روسی، ژاپنی، اندونزیایی (مالایو)، کره‌ای، پرتغالی، ایتالیایی، عربی و فارسی بخشی از سبد آموزشی این مرکز را تشکیل می‌دهند. دوره‌های آموزشی این مؤسسه در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری ارائه می‌شوند و ضمن تقویت مهارت‌های چهارگانه زبان، بر آشنایی با فرهنگ ملل و توانمندسازی طلاب برای ترجمه، تحقیق و تدریس تمرکز دارند.
مدل آموزشی این دوره‌ها فراتر از آموزش زبان عمومی است؛ تمرکز ویژه بر واژگان تخصصی دینی، متون اسلامی و مهارت‌هایی مانند سخنرانی، مناظره و ترجمه همزمان باعث شده طلاب، به‌ویژه آن‌هایی که مأموریت بین‌المللی دارند، به سطحی پیشرفته از تسلط برسند. کلاس‌ها به‌صورت فشرده، سطح‌بندی‌شده و با نظارت علمی برگزار می‌شوند و در برخی دوره‌ها، کارگاه‌های فرهنگی و میان‌فرهنگی نیز به برنامه آموزشی افزوده شده‌اند.
ارتباطات بین‌الملل حوزه
در کنار آموزش زبان، گسترش ارتباطات بین‌المللی یکی دیگر از دستاوردهای مهم حوزه در دهه‌های اخیر است. با تأسیس رسمی جامعةالمصطفی العالمیه در سال ۱۳۸۵ این فعالیت‌ها وارد فاز تازه‌ای شد. جامعةالمصطفی به عنوان نهاد بین‌المللی آموزش علوم اسلامی، تاکنون میزبان ده‌ها هزار طلبه از بیش از ۱۳۰ کشور بوده است.
طلاب غیرایرانی پس از یادگیری زبان فارسی، وارد برنامه‌های آموزشی حوزوی می‌شوند؛ این برنامه‌ها متناسب با نیازهای فرهنگی و زبان مادری آن‌ها طراحی شده است. برای نمونه، دروس فقه و اصول به زبان‌های اردو، فرانسوی، آذری، سواحیلی و انگلیسی ارائه می‌شوند. در کنار دروس رسمی، فعالیت‌های فرهنگی، مطالعات تطبیقی و پژوهش‌های مشترک نیز بخشی از تجربه تحصیلی این دانش‌پژوهان است.
از سوی دیگر، حوزه علمیه قم سالانه صدها طلبه و مبلغ ایرانی را به کشورهای مختلف اعزام می‌کند. در ایامی مانند ماه رمضان و محرم، این مبلغان با برنامه‌ریزی دفتر تبلیغات اسلامی و نهادهای مرتبط، به نقاط گوناگون آسیا، آفریقا، اروپا و حتی آمریکای لاتین سفر می‌کنند. پیش از اعزام، این افراد دوره‌های ویژه‌ای در حوزه‌های زبان، فرهنگ‌شناسی، گفت‌وگوی بین‌مذهبی و ارتباطات میان‌فرهنگی می‌گذرانند.
حوزه به مثابه دیپلماسی دینی
همزمان با گسترش آموزش زبان و اعزام طلاب، حوزه علمیه قم فعالیت‌های خود را در عرصه بین‌الملل به شیوه‌های متنوعی گسترش داده است. ترجمه و انتشار کتاب‌های تخصصی حوزوی به زبان‌های گوناگون، میزبانی از هیأت‌های علمی و دینی از سایر کشورها، مشارکت در کنفرانس‌های جهانی و تأسیس نمایندگی‌های فرهنگی در برخی کشورها از جمله اقدامات قابل توجه در این زمینه است.
این اقدامات، حوزه علمیه قم را نه‌تنها به یک مرکز آموزشی، بلکه به بازیگری مؤثر در دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تبدیل کرده است. امروزه بسیاری از فارغ‌التحصیلان غیرایرانی این حوزه در کشورهای خود به‌عنوان استاد، مبلغ، محقق یا فعال فرهنگی مشغول فعالیت‌اند و نقش واسطه‌ای میان سنت علمی حوزه و جهان معاصر ایفا می‌کنند.
آموزش زبان‌های خارجی و گسترش ارتباطات بین‌المللی در حوزه علمیه قم، فراتر از یک ضرورت آموزشی، امروز به یک راهبرد علمی، فرهنگی و تمدنی تبدیل شده است. نگاهی که نه‌تنها امکان گفت‌وگو با جهان را فراهم کرده، بلکه فرصتی برای ارائه دستاوردهای دینی در بستری جهانی و چندزبانه ایجاد کرده است. این مسیر، همچنان یکی از محورهای آینده‌نگری حوزه خواهد بود.